رشته علوم سياسي يکي از پرسابقه‌ترين رشته‌هاي علوم انساني در دنيا است و در ايران نيز از قدمتي طولاني برخوردار است. در گذشته بسيار دور انديشمندان و فيلسوفان در علمی که آن را «سياست مدن» می‌ناميدند، به بررسی مسائل بنيادين سياست از قبيل نحوه کشورداری، حکم‌رانی و ... می‌پرداختند. لکن با گسترش دامنه روابط سياسی کشورها و افزایش پیچيدگی در اداره حکومت‌ها، اين دانش کهنه شکل نوينی به خود گرفت و در دانشگاه‌های دنيا به يک رشته آکادميک علمی و با شاخه‌ها و موضوعات متنوع تبديل شد. آموزش اين رشته در ايران براي نخستين بار با تأسيس مرکزی علمی با عنوان «مدرسه علوم سياسي» در سال 1278هجري شمسي آغاز شد و تا امروز نيز تدريس آن در دانشگاه‌های کشور در شکل‌ها و گرايش‌های گوناگون ادامه دارد.
رشته علوم سياسي با آنچه به عنوان سياست و سياست‌ورزی شناخته می‌شود، تفاوت بسياری دارد و دانشجويان اين رشته لزوما سياست‌مدار نخواهند بود بلکه دانشآموختگان موفق اين رشته سياست‌شناسانی خواهند شد که توانمندی ايشان در بررسي و ارائه انديشه‌ها و نظريه‌هاي سياسي و کارکرد آنها در عرصه جامعه خواهد بود.
«علم سیاست» در معنای آکادمیک و رایج آن، به صورت عام به «علم یا فن اداره کشور» تعریف شده، که موضوع آن عمدتا به صورت خاص مطالعه «قدرت» یا به صورت عام مطالعه «دولت»، می‌باشد. بر اين پایه علوم سياسي يعني ارائه مجموعه‌ای منسجم از نظريه‌ها، ابزارها یا راهکارهايي که بر اساس آنها بتوان شرايط و مشکلات اداره يک جامعه را بررسي کرد و با بهره از تجارب و دستاوردهاي بشر در طول تاريخ زندگی سياسی‌اش، اقدام به ترسيم فضا براي مسير آينده و برنامه‌ريزي بر اساس آن کرد.
معنای تلفيق معارف اسلامی با علوم سياسی:
دانش سياسي به معناي امروزي و متداول آن در مغرب زمين بسط و گسترش يافته است و نظريه‌پردازان آن از منظر تمدن غربي بدان نگريسته‌اند و بسياري از يافته هاي آن پاسخي به نيازهاي تاريخي اجتماعي و سياست فرهنگي غرب مي‌باشد. اما «سیاست» در انديشه دینی (اسلام)، معنای خاص خود را دارد و باید در جامعه اسلامی، مبتنی بر پایه‌های تفکر دينی تعریف شود. از این رو به طور اجمال، «علم سیاست اسلامی» را مدیریت آحاد جامعه در راستای تعالی و سعادت دنیوی و اخروی تعریف می‌کنند. با عنایت به تعریف ذکر شده، در جامعه اسلامی شناخت و کارکرد معارف اسلامی با ماهیت امر سیاست، آن هم نه به معنای صرفا کسب، حفظ و توسعه قدرت بلکه با ماهیت «امانتداری قدرت الهی» معنا پیدا کرده و حائز اهمیت است.
با پيروزي انقلاب اسلامي و تأسيس نظام جمهوري اسلامي كه مبتني بر يگانگي ميان دين و سياست بوده و برخاسته از آموزه‌هاي دين مبين اسلام است، نا كارآمدي علم سياست غربي براي ارائه راه‌كارهاي درخور و شايسته براي نظام جمهوري اسلامي ايران هر چه بيشتر آشكار شد. براي رفع اين نقيصه بزرگ و به منظور تربيت متخصصان و انديشمنداني كه بتوانند از منظر دين، سنت‌هاي ديني و ملي؛ مسائل سياسي را مورد تحليل و ارزيابي علمي قرار دهند، رشته معارف اسلامي و علوم سياسي در اين دانشگاه تأسيس گرديد.
در طراحی اين رشته تلاش شده است تا در راستای رسالت دانشگاه امام صادق علیه السلام، یعنی تلفیق علوم انسانی با معارف اسلامی؛ تعلیم «سیاست اسلامی» و به تبع آن تربیت پژوهنگان، متخصصان و کارشناسانی زبده، برای خدمت به جامعه اسلامی و رفع فقدان‌های معرفتی در حوزه آموزشی و پژوهشی، سرلوحه کار قرار گيرد. تلفيق ميان معارف اسلامي و علم سياست، وسيله‌اي است كه دانشآموختگان اين رشته بتوانند با كسب توانايي‌هاي لازم از دريچه دين، مسايل و انديشه‌هاي سياسي را مورد بررسي عالمانه قرار دهند و با تجزيه و تحليل تئوري‌هاي جديد سياسي و كوشش در بررسي مباني و ثمرات اين تئوري‌ها، قادر به طراحي مدل‌هاي سياسي بر اساس موازين اسلامي باشند و در نهايت بتوانند از نظر علمي و عملي پاسخگوي نيازهاي واقعي جامعه اسلامي ايران باشند.
دروس، گرایش‌ها و مقاطع تحصيلی رشته:
دوره تحصیلی در رشته معارف اسلامی و علوم سیاسی مانند سایر رشته‌های دانشگاه امام صادق علیه السلام، به صورت کارشناسی ارشد پیوسته می‌باشد که به صورت پنج سال کارشناسی و دو سال کارشناسی ارشد تعریف شده است. دانشجویان در طول دوره تحصیلی کارشناسی ارشد پیوسته، بسته به گرایش تحصيلی بين 223 تا 232 واحد را می‌گذرانند.
چینش واحدهای دوره به گونه‌ای است که دانشجویان همچون دانشجویان علوم سیاسی دانشگاه‌های کشور، واحدهای مصوب وزارت علوم، را می‌گذرانند لکن با توجه به رویکرد تلفيقی رشته‌های دانشگاه امام صادق علیه السلام، علاوه بر آن حدود 80 واحد دروس با ماهیت معارف اسلامی (فقه، اصول فقه، دوره مطالعاتی آثار استاد شهید مطهری، تفسیر و تدبر در قرآن کريم، زبان عربی (قواعد و مکالمه عربی) و ...) و همچنین زبان انگلیسی را در طول تحصیل می‌گذرانند.
از جمله دروس تخصصی اين رشته در اين مقطع می‌توان به مباني علم سياست، تاریخ تحولات سياسی و اجتماعی، اصول روابط بين‌الملل، تاریخ اندیشه‌های سياسی در غرب، مباني انديشه‌هاي سياسي در اسلام، حقوق بين‌الملل اسلام، فقه سياسی، نظام سياسي و دولت در اسلام، انديشه‌هاي سياسي در اسلام و ايران، جنبش‌هاي اسلامي معاصر، تحولات سياسي و اجتماعي ايران، انقلاب اسلامي ايران و ... اشاره کرد.
اين رشته در دانشگاه امام صادق علیه السلام دارای پنج گرایش انديشه سياسي اسلام، روابط بين‌الملل، مطالعات سياسي جهان اسلام، مطالعات ايران، جامعه‌شناسي سياسي می‌باشد که در هر دوره بسته به اقبال دانشجويان تعدادی از اين گرايش‌ها تشکيل می‌گردد.
دانشگاه امام صادق علیه السلام، در مقطع دکترای تخصصی رشته معارف اسلامی و علوم سیاسی نیز دانشجو می‌پذیرد. دوره دکتری در اين رشته از دو بخش آموزشی و پژوهشی تشکیل شده است. با این توضیح که دوره دکتری رشته علوم سیاسی، بصورت ناپیوسته است و برای ورود به مقطع دکتری، از داوطلبان به صورت کتبی و مصاحبه شفاهی آزمون به عمل می‌آید. طول دوره آموزشی در مقطع دکتری، چهار نیمسال تحصیلی و حداکثر دوره پژوهشی به منظور نگارش رساله پس از امتحان جامع، چهار نیمسال تحصیلی است. در حال حاضر، دانشجویان مقطع دکتری در سه گرایش اندیشه‌های سیاسی، جامعه‌شناسی سیاسی و روابط بین‌الملل مشغول به ادامه تحصیل می‌باشند. افزون بر این، هر ساله، طیف قابل توجهی از دانشآموختگان اين رشته در مقطع دکتری دانشگاه‌های کشور و همچنین مراکز خارج از کشور جهت ادامه تحصیل پذیرفته می‌شوند.
کارکر‌دها و توانمندسازی‌های رشته:
دانشگاه امام صادق علیه السلام که با رویکردی تلفيقی به توليد دانش می‌نگرد، تلاش مي‌کند برنامه‌های آموزشی خود را به گونه‌ای سامان بخشد که دانشآموختگان اين دانشگاه بيشتر در حوزه‌های پژوهشی و مطالعاتی ميان‌رشته‌ای (معارف اسلامی و علوم انسانی) توانمند گردند. اين مسأله موجب شده است که هدف اصلی دانشگاه از تأسيس رشته معارف اسلامی و علوم سياسی، تربيت محققان و پژوهنگان جوانی باشد که در حوزه سياست اسلامی صاحب نظریه و توليدکننده دانش باشند.
بر اين اساس تنوع دروس معارف اسلامی که به مثابه فراهم‌سازی مقدمات لازم برای تلفیق رشته علوم سیاسی با معارف دینی است، زمینه و فرصت مقتضی را برای دانشجویان دغدغه‌مند برای گام‌نهادن در راستای تولید معرفت «سیاست اسلامی» و به تبع آن متخصصین و کارشناسان سیاست اسلامی، را فراهم ساخته است. حقیقتا همین دروس مازاد رشته معارف اسلامی و علوم سیاسی، دانشگاه امام صادق علیه السلام، سبب شده است که دانشآموختگان موفق اين رشته، نسبت به سایر دانشآموختگان علوم سیاسی دانشگاه‌های کشور از برجستگی‌های خاصی در عرصه‌های آموزشی، پژوهشی و در نهایت مدیریت و اجراء برخوردار باشند.
البته طبيعی است که همه دانشآموختگان اين رشته دارای گرایش‌های مطالعاتی و پژوهشی نباشند لذا برخی از ايشان وارد حوزه‌های اجرایی و مدیريتی می‌شوند و به خدمت به نظام اسلامی می‌پردازند. مراکز حساسی چون وزارت امور خارجه، صدا و سيمای جمهوری اسلامی ایران، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، شورای عالی امنيت ملی و ... از جمله مراکزی هستند که نيازمند نيروهای متخصص و متعهد می‌باشند.
به عنوان نمونه دکتر سعيد جليلی، دبیر شورای عالی امنيت ملی کشور دانش‌آموخته رشته معارف اسلامی و علوم سياسی اين دانشگاه در مقطع کارشناسی ارشد پیوسته و نيز دکتری می‌باشند. همچنين دکتر محمدباقر خرمشاد رییس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی از دانشآموختگان کارشناسی ارشد اين رشته در دانشگاه امام صادق علیه السلام هستند که دکترای خود را از فرانسه در همين رشته اخذ کرده‌اند. نیز دکتر کاظم جلالی نماينده اصولگرای مردم شاهرود در مجلس اسلامی و دکتر مصطفی کواکبیان نماینده اصلاح‌طلب مردم سمنان در مجلس شورای اسلامی از دانشآموختگان اين رشته می‌باشند.
معرفی دانشکده معارف اسلامی و علوم سياسی:
دانشکده معارف اسلامي و علوم سياسي، يکي از دانشکده‌هاي پر سابقه دانشگاه امام صادق علیه السلام است. رشته معارف اسلامی و علوم سياسی به همراه دو رشته ديگر، معارف اسلامی و تبليغ، و معارف اسلامي و اقتصاداولين رشته‌های اين دانشگاه را تشکيل می‌دادند.
تا سال 67 امور دانشجويان رشته علوم سياسي در قالب يک بخش و با مديريت آقايان دکتر جلال‌الدين مدني و مهندس زاهد اداره مي‌شد لکن در پی گسترش دانشگاه در اين سال اين رشته و دو رشته ديگر، صاحب دانشکده‌های مستقلی شدند. رياست اين دانشکده از آن سال تا کنون بر عهده آقايان دکتر حميد بهرامی احمدی، دکتر هادی سمتی، دکتر حجت‌الله ايوبی، دکتر ناصر جمال‌زاده و دکتر جلال درخشه بوده است.
در حال حاضر، دانشکده معارف اسلامی و علوم سیاسی، متشکل از سه گروه «علوم سیاسی»، «روابط بین الملل» و «مطالعات سیاسی اسلام» می‌باشد. اين دانشکده در حال حاضر دارای ده عضو هيأت علمی (متشکل از شش دانشيار و چهار استاديار) می‌باشد.
در راستای توسعه فعاليت‌های پژوهشی در اين دانشکده،در سال 1381 نشريه علمی – پژوهشی دانش سياسی تدوين و منتشر شد و نشر آن تا کنون نيز ادامه دارد. انجمع علمی دانشجويي اين دانشکده نيز از جمله تشکل‌های علمی فعال دانشگاه است که نشريه دانشجویی ره‌آورد سیاسی را منتشر می‌کند.
برای آشنایی بيشتر: http://ips.isu.ac.ir